धोबी र उसका वस्तुहरू
एकादेशमा एउटा धोबी थियो । उसले एउटा गाई र एउटा गधा पालेको थियो ।
धोबीको घरभन्दा अलिक लगभग दुई घन्टा जति पर खोला बग्दथ्यो । धोबी त्यही खोलामा गएर लुगा धुने गर्दथ्यो । विहानको घरधन्दा भ्याएर ऊ गधालाई मैला कपडा बोकाएर खोलामा जान्थ्यो । दिनभर लुगा धोइनभ्याउन्जेल गधालाई त्यतैतिर वगरको बालुवामा चराउन छोडिदिन्थ्यो । लुगा धोइभयाएपछि बेलुका चीसा कपडाको भारी गधालाई बोकाएर ऊ घर फर्कन्थ्यो ।
धोबीको जहानपरिवार कोही थिएन । आफ्नो भन्नु मात्र त्यही गोठका वस्तुहरू थिए । भारी बोक्नको लागि गधा पालेको थियो, दुध र मलको लागि गाई पालेको थियो ।
धोबीलाई हरेक दिन भ्याइनभ्याई हुन्थ्यो । एक्लो ज्यान भनेर के गर्नु, भान्साचुल्हो गर्नै प¥यो, घरगोठ लिप्नपोत्न परिहाल्यो, खेतबारी पनि बाँझो राख्नु भएन, चाडपर्वहरू परिवार नभए पनि घरमा पाहुना लाग्न आउँथे, तिनीहरूलाई पनि रितपूर्वक स्वागतविदा गर्नै प¥यो । मर्दापर्दाका छरछिमेकसगँ सरसङ्गत पनि भ्याउनै प¥यो, नत्र एक्लो भइने पीर । टाढाटाढाका आफन्तहरूको पनि खबरसमाचार जानिराख्नु प¥यो, नत्र बेखबरी भई एकलकाटे कहलाइने पीर । धोबी हप्ताको सातै दिन र दिको सबै प्रहर व्यस्त नै रहन्थ्यो ।
यसरी व्यस्त हुदाँ गोठका वस्तुभाउलाई स्यहाँर पुग्थेन । गोठका झ्यालढोका बेलामा उघ्रन्थेनन्, खोलेपानी बेलामा नियमित हुन्थेन । चर्न जानेको त के कुरा, ती वस्तुहरूले समयमा र पुग्ने गरी घाँसस्याउलासमेत पाउँथेनन् । यसै कारण धोबीका दुबै पाल्तुहरू दुब्लाख्याउटे थिए ।
आफ्ना गोठका वस्तुहरू दुब्लो भएको कारण धोबीले नबुझेको भने थिएन । खोलेपानी, पत्करभकारो, घाँसस्याउला बेलामा भए पो बस्तुभाउ पुनः मोटाखाइलाग्दा हुन्छन् भन्ने बुझ्दाबुझ्दै पनि व्यस्तताको कारण धोबीले आवश्यक सुसार पु¥याउन सक्थेन । उसको आफ्नै त सुत्नेउठ्ने ठेगान हुन्थेन, खाजाखाना पनि भ्याउँदा मात्र खान्थ्यो । अरूको काम गरिदिएर आफ्नो जिविकोपार्जन गर्नुपर्नेहरूले अरू र अरूका कामहरूलाई विशेष प्राथमिकता दिनुपर्छ भन्ने मान्यता धोबीको हुन्थ्यो । यस्तो सोच र इमान्दारिताका कारण उस्को काम र कमाइ दिनप्रतिदिन बढ्दो थियो । चाजोँपाजोँ मिले यसै मङ्सिरमा एउटी दुःख पाएकी केटी भिर्ने उसले सोच बनाएको थियो ।
बेलामा खान नपाउँदा गधा सधैँ चर्को विद्रोह गथ्र्यो । “ढ्याँ ढ्याँ” गर्दै डुक्रिएर साह्रै दिक्क लगाउँथ्यो । त्यसको कराइ र अधैर्यताले त्यो धोबीदेखि निकै चिढिएको थियो भनी बुझ्न सकिन्थ्यो । कामचाहिँ दयामाया नराखी डङ्गुरका डङ्गुर लगाउने, अनि खान चाहिँ समयमा नभएपछि, पुग्दो नदिएपछि कठै पशू उफ्रिएर किल्लै उखेलूँ, दाम्लै चुढाऊँ जस्तै गर्दथ्यो ।
“पख्न हे डाम्ना, गर्दै त छु !” परबाट खाली नभइसकेको हात लिएर धोबी गधालाई सराप्थ्यो । गधा न थियो, कहाँ बुझ्थ्यो । रिसले धोबी चुर भई लुगा चुट्ने मुङ्ग्रा लिएर गई गधालाई मारी चुट्थ्यो । “असन्तोकी डाम्ना, तेरिमा स्यालको आहारा ! बीस मिनेट ढिलो हुदाँ त डाम्नाको समेत मैँले घुर्कीनेप्रयाइँ सहनुपर्ने ? घोप्टेभिरबाट तल हु¥याएर नआए तँलाई पख ! ”
अर्को किल्लामा सोझी गाई भोको पेट लिएर टुलुटुलु हेरिरहन्थिन् । बेलामा खान नपाउँदा ऊ गधाले जस्तो विद्रोह गर्दिनथिइन् । आफू दिनप्रतिदिन कमजोर बन्दै गएको उसले थाहा नपाएको भने होइन । छिमेकीका मोटाघाटा गाईगोरूहरू उसले नदेखेको पनि होइन । भोक खप्नुपर्दा, चर्न जान नपाउदाँ, अरू गाई गोरूसगँ सँगत गर्न नपाउदाँ उसको मनमा पनि असन्तुष्टि हुन्थ्यो । तर त्यसलाई व्यक्त गर्न खोज्दिन थिइन् । वा सक्थिनन् । अथवा सायद गधाले भोगेको परिणामले तर्साउथ्योँ कि ?
“सगैँ बाधेँको गाईलाई कराउनु पर्दैन, तँ डाम्नालाई भोक लाग्छ खुब !” खुबै चुटाई भेट्थ्यो विचरा गधाले ।
स्यहाँर कम, काम र चुटाइ धेरै, गधा झनै दुब्लोकम्जोर देखिन थाल्यो । तर पनि विद्रोहीपना त्याग्थेन । धोबीको पनि ऊप्रतिको व्यवहार फेरिन्थेन । कामको बोझ, धोबीको चुटाइ र दुब्लो शरिरका कारण गधा अकालमै म¥यो ।
गधा मर्दा धोबीलाई परिवारको सदस्य नै मरेजस्तो भयो । तुरून्त अर्को गधा किन्न पनि सकेन । आफैँले नाम्लो लगाएर लुगाको भारी बोक्नुपर्ने भएपछि त झन उसको दैनिकी झनै चौपट भयो । सुत्नेउठ्ने, पकाउनेखाने समय, काममा निस्किनेफकिने समयसमेतको टुङ्गो हुन छोड्यो । गोठको गाईलाई त झनै समय दिन सकेन ।
विचरी गाईले गधा मरेपछि गोठमा एक्लो महसुस गर्न थालिन् । धोबीको चुटाइले चोटिएको गधालाई सोझी गाईले कति सम्झाउथिन् धैर्यशील बन्नको निम्ति । त्यही नमानेकोले गधाले त्यस्तो नियती भोग्नुपरेको थियो । तर अचेलभर गाईलाई गधाले जानाजान त्यस्तो नियतीलाई निम्तो दिएको हो कि भन्ने जाग्न थालेको थियो ।
“खानपिन छैन, काम मात्र दस डङ्गुर ! यो धोबी न आफू खान्छ, न हामीलाई खुवाउँछ । खाली पैसा, खाली काम ! यस्तो द्रब्यपिशाच मालिकको शासनमा बाँचेर कष्टैकष्ट भोग्नुभन्दा बरू मृत्यु स्वीकार्य छ मलाई । आखीर मृत्यु नै हामी दाम्लाधारीहरूको परम मोक्ष हो क्यारे ।” धोबीले रूञ्चे श्वरमा भनेको गाईले सम्झिइन् ।
गधाको कुर गाईलाई पनि ठीक लाग्न थालेको थियो । तर विद्रोह उसको रगतमा थिएन । त्यसैले जति अन्याय हुदाँ पनि ऊ कराउदिनथिई । “विहान खान नदिए पनि बेलुका त भोकै नराख्लान् नि मालिकले, मालिकको विहे भएपछि त सबै ठीक होला नि ।” यस्तैयस्तै ऊ सोच्थिन् । र नजिकबाट कहिलेकाहिँ धोबी ओहोरदोहोर गर्दा पुच्रछरलाई चेपारे पारामा हल्लाई खानेकुरा फकाउथिन् ।
बेलामा खान दिन बिर्सिए पनि दुध बेलामा दुहुन कहिल्यै बिर्सिन्थेन धोबी । ठ्याक्ठ्याक् बाल्टिनी लिएर एकै समयमा धोबी टुप्लुकिन्थ्योँ, तर पनि गाई कुनै प्रतिवाद जनाउन्न थिइन् । धोबीको रिस उसलाई थाहा थियो । दिनहूँ चुटिनुभन्दा अन्याय सहनु र भोलिप्रति आशावादी बन्नु नै गाईको जिन्दगी बन्न पुग्यो ।
गधा मरेपछि कामको बोझले सालभर धोबी निकै व्यस्त भयो । मङ्सिरले पनि फागुनसम्मको भाखा राखेर त्यसै बित्यो । फगुनले बैशाखको, बैशाखले असारको भाखा माग्यो । अनि असारले पुनः मङ्सिर नै रोज्यो । सालभर धोबीको दिनचर्या एकैनासे रह्यो । उठ, काम । खाऊ, काम । सुत्नुअघि आयव्यको हिसाब ।
गाईले गधाको खुबै न्यास्रो मान्थ्यो । जे भए पनि एउटै गोठ बाडेँर सगैँ निदाएको साथी थियो । मनको वह पोख्नलाई गधा भए पनि त हुन्थ्यो । गधा मरेपछि गाईको कोही पनि भएन । भोलि बेलामा खान पाइएला, गोठ आभानो होला, घाम ताप्न पाइएला, आदीइत्यादी आशा राख्ने गाई भोलिको दिनमा गोठको दैलो उघार्दा त मरि पो सकिछन् ।
अझ चार वेत ब्याउने उमेर बाकिँ रहेको गाई अचानक मर्दा धोबीलाई निकै तनाव प¥यो । “अकालमै मर्छन् मेरा पाल्तुहरू, अबदेखि केही पनि बाँध्दिन गोठमा ।” चारजना छिमेकीहरूका सहायताले गाईको लाश पुर्दैगर्दा उसले धेरै पटक दोहो¥यायो ।
No comments:
Post a Comment